Кабыл алынган кайрылуулар

Конституциялык соттун судьялар коллегиясынын 2024-жылдын 26-сентябрындагы аныктамасы менен М.М. Жорокуловдун жана Т.У. Музулмановдун Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 267-беренесинин 5-бөлүгүнүн “Айыпталуучуну кызмат ордунан убактылуу четтетүү, мындай чараны көрүү зарылдыгы болбой калганда, прокурордун, тергөөчүнүн өтүнүчү боюнча тергөө судьясынын, ал эми соттук териштирүүдө судьянын, соттун токтому менен жокко чыгарылат” деген сүйлөм менен көрсөтүлгөн жобосу Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 24-беренесинин 2-бөлүгүнө, 61-беренесинин 1-бөлүгүнө, 100-беренесинин 3-бөлүгүнөылайык келүүсүн текшерүү жөнүндө өтүнүчтөрү өндүрүшкө кабыл алынган.

Кайрылуу субъектилеринин позициясы

Кайрылуучу тарап КЖПКнын 267-беренесинин 5-бөлүгүндөгү сотко кайрылуу укугун прокурорго жана тергөөчүгө берүү менен кызмат ордунан убактылуу четтетилген жаранга тергөө судьясынын токтомун жокко чыгаруу мүмкүнчүлүгүн чектөө бул Баш мыйзамдагы соттук коргонуу укугунан ажыратууга барабар деп эсептейт.
Жогорудагынын негизинде, арыздануучулар талашылып жаткан ченемди Конституцияга карама-каршы келет деп таанууну өтүнүшөт.

Конституциялык соттун судьялар коллегиясынын 2024-жылдын 20-майындагы аныктамасы менен Кыргыз Республикасынын Жарандык процесстик кодексинин 129-беренесинин 7-пунктунун жана 131-беренесинин 2-бөлүгүнүн 3-пунктунун  конституциялуулугун текшерүү жөнүндө Нурбек Дуйшеналиевич Молдогазиевдин кайрылуусу өндүрүшкө кабыл алынган.

Кайрылуу субъектисинин позициясы

Кайрылуу субъектиcи процесстин атаандаштык принцибин камтыган адилет соттук териштирүүнүн жалпы концепциясы жоопкерден бул факт жөнүндө кабардар болушун талап кылат деп белгилейт. Адамдын соттук кабарламаны албоосу соттук териштирүүнүн жүрүшүндө анын таламдарын коргоого терс таасирин тийгизиши мүмкүн. Андыктан соттор жарандын укуктарын жана мыйзамдуу кызыкчылыктарын сактоонун маанилүү кепилдиктеринин бири –  анын ишин сотто кароодо катышуусун камсыз кылуу үчүн ишке катышуучу жактарга сот отуруму жөнүндө кабарлоо үчүн тиешелүү күч-аракеттерди жумшоого милдеттүү.

Ал эми талашылып жаткан ченемдерге ылайык, эгерде жеке жактын акыркы белгилүү болгон жашаган жери же юридикалык жактын жайгашкан жери боюнча жөнөтүлгөн кабарлама (чакыруу кагазы) көрсөтүлгөн дарек боюнча дарек ээсинин жоктугунан улам тапшырылбаса, ишке катышуучу жактар жана процесстин башка катышуучулары сот тарабынан талаптагыдай түрдө кабарланды деп эсептелет.

Ушуга байланыштуу арыз ээси мындай практика иш жүзүндө аны өзүнүн укуктарын, эркиндиктерин жана мыйзамдуу кызыкчылыктарын коргоо мүмкүнчүлүгүнөн ажыратат деп эсептейт.

Жогорудагыларды эске алуу менен, кайрылуу субъектиси Кыргыз Республикасынын Жарандык процесстик кодексинин 129-беренесинин 7-пункту жана 131-беренесинин 2-бөлүгүнүн 3-пункту   Конституциянын 23-беренесинин 1, 2, 4-6 бөлүктөрүнө, 24-беренесинин 2-бөлүгүнө, 56-беренесинин 1, 2-бөлүктөрүнө, 61-беренесинин 1-бөлүгүнө, 100-беренесинин 3-бөлүгүнө карама-каршы келет деп таанууну суранат.

Конституциялык соттун судьялар коллегиясынын 2024-жылдын 18-мартындагы аныктамасы менен Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 397-беренесинин 1 жана 2-бөлүктөрүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө А.Б.Сакимбаеванын кызыкчылыгын көздөгөн И.Н. Айткуловдун өтүнүчү өндүрүшкө кабыл алынган.

Кайрылуу субьектисинин позициясы

Арыз ээси Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 440-беренесинин 1-бөлүгүндө кассациялык инстанциядагы сотко кайрылуу укугу процесстин катышуучуларына гана эмес, ошондой эле башка кызыкдар жактарга да таандык экендиги белгиленгендигин көрсөтөт.

Кайрылуу субъектиси Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 439-беренесинин 3-бөлүгүнө ылайык апелляциялык тартипте даттанылбаган соттун чечимдери кассациялык тартипте кайра каралбайт деп белгилейт.

Муну менен арыз ээсинин пикири боюнча, талашылып жаткан ченемдер Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 100-беренесинин 2 жана 5-бөлүктөрүнө карама-каршы келет, анткени аларда укуктары жана мыйзамдуу кызыкчылыктары козголгон адамдардын соттордун чечимдерине жана өкүмдөрүнө даттануу укугун караган ченемдик жоболор камтылбайт.

Жогоруда баяндалганды эске алып, арыз ээси талашылып жаткан ченемдерди Конституцияга карама-каршы келет деп таанууну суранат.

Кыргыз Республикасынын Конституциялык сотунун судьялар коллегиясынын 2023-жылдын 25-сентябрындагы  аныктамасы менен Т.А. Токтакунованын Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 439-беренесинин 4-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө өтүнүчү өндүрүшкө кабыл алынды.

Кайрылуу субъектисинин позициясы

Арыздануучунун ырастоосуна ылайык, КЖПКтын 439-беренесинин 4-бөлүгү Жогорку сотко соттук чечимдин мыйзамдуулугуна жана негиздүүлүгүнө кассациялык контроль жүргүзүүгө тыюу салат, бул Конституциянын 61-беренесинин 1-бөлүгүндө кепилденген жарандын соттук коргоого болгон укугун чектейт.

Кайрылуу субъектиси конституциялык ченемдер адилеттүүлүктү камсыз кылуу жана укуктарды натыйжалуу калыбына келтирүү максатында соттук каталарды оңдоону жана төмөн турган соттордун чечимдеринин мыйзамдуулугун текшерүүнү караштыраарын көрсөтөт. Соттук коргонуу жана ишти жогору турган сот тарабынан кароо укугун чектөөгө жол берилбестик, адамдын өзү бул укуктан, ошондой эле сот актысын жогору турган сотко даттануудан баш тарткан учурларды кошпогондо, кандай гана маселе болбосун сотко кайрылуу мүмкүнчүлүгүн болжолдойт.

Баяндалганды эске алуу менен, кайрылуу субъектиси КЖПКтын 439-беренесинин 4-бөлүгүнүн “Мындай аныктамалар кассациялык даттанууну же ушул иш боюнча кабыл алынган акыркы соттук чечимге сунушту кароо менен бир мезгилде, кассациялык тартипте кайра каралууга тийиш” деген сөздөр менен баяндалган ченемдик жобосун Конституциянын 23-беренесинин 1, 2, 4-6-бөлүктөрүнө, 55, 56-беренесинин 1, 2- бөлүктөрүнө жана 61-беренесинин 1,2- бөлүктөрүнө карама-каршы келет деп таанууну суранат.

Конституциялык соттун судьялар коллегиясынын 2023-жылдын 17-октябрындагы аныктамасы менен Расулжан Тахиржанович Исакжановдун «Кыргыз Республикасынын мамлекеттик тили жөнүндө» Кыргыз Республикасынын конституциялык Мыйзамынын 32-беренесинин 1-бөлүгүнүн 8-пунктунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө кайрылуусу өндүрүшкө кабыл алынды.

Кайрылуу субъектисинин көз карашы

Арыздануучу кайрылуусунда Конституциянын 64-беренесине ылайык адвокаттардын өз алдынча башкаруучу кесиптик жамааты катары адвокатуранын уюштурулушу жана иштөө тартиби, ошондой эле адвокаттардын укуктары, милдеттери жана жоопкерчилиги мыйзам менен аныкталат деп белгилейт. Бул конституциялык жобону жүзөгө ашыруу үчүн «Кыргыз Республикасынын Адвокатурасы жана адвокаттык иш жөнүндө» Мыйзам кабыл алынган, ага ылайык, Адвокатура – бул Кыргыз Республикасынын адвокаттарынын милдеттүү түрдө мүчөлүгүнө негизделген, кесиптик кызыкчылыктарынын жалпылыгынын негизинде түзүлгөн, алардын кызыкчылыктарын билдирүүгө жана коргоого, адвокаттардын квалификациясын жогорулатууга жана адвокаттык ишти  өнүктүрүүгө көмөктөшүүгө чакырылган адвокаттардын өзүн-өзү башкаруучу кесиптик коомдоштугу жана жарандык коомдун институту катары мамлекеттик органдардын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын тутумуна кирбейт (2-берененин 1,2-бөлүктөрү).

Бирок талашылып жаткан ченемге ылайык адвокаттар мамлекеттик тилди билүүгө жана аны кызматтык милдеттерин аткарууда пайдаланууга милдеттүү адамдардын катарында аныкталган.

Р.Т. Исакжановдун пикири боюнча, адвокаттар тарабынан мамлекеттик тилди тийиштүү деңгээлде билбөө жана аны кызматтык милдеттерин аткарууда пайдаланбоо Конституция менен корголгон баалуулуктарга эч шек келтириши мүмкүн эмес.

Баяндалганды эске алуу менен кайрылуунун субъекти талашылып жаткан ченемди Конституцияга карама-каршы келет деп таанууну суранат.

Конституциялык соттун судьялар коллегиясынын 2023-жылдын 16-июнундагы аныктамасы менен Э.К. Курманбековдун Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 455-беренесинин 1-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө кайрылуусу өндүрүшкө кабыл алынган.

Арыздануучунун көз карашы

Арыздануучу, КЖПКнын 451-беренесинин 3-бөлүгүндө кайтадан ачылган жагдайлар боюнча ишти кайра баштоонун негиздеринин толук тизмеси караштырылган деп белгилөөдө.

Бирок, кайрылуу субъектинин пикири боюнча, талашылып жаткан ченемге ылайык, сот, кайтадан ачылган жагдайлар боюнча ишти кайра баштоо жөнүндө өтүнүчтү карап чыгып, аны канааттандыруу жөнүндө чечимди КЖПКнын 451-беренесинин 3-бөлүгүнүн 4-пунктунда каралган жагдайлар боюнча гана чыгара алат. Ошентип, соттун КЖПКнын 451-беренесинин 3-бөлүгүнүн 1-3 пункттарында каралган башка жагдайлар боюнча өтүнүчтү канааттандыруу жөнүндө чечимди чыгаруу мүмкүнчүлүгү жок, бул өз кезегинде соттун бардык жагдайларды эске алуу укугун чектөөгө алып келүүдө. Бул жагдай соттолуучунун, анын ишин жогору турган сотто кайра каратууга болгон жана соттук коргонуу конституциялык укугун түздөн-түз чектөө болуп саналат.

Арыздануучу, башка эч кандай тартипте оӊдоого жатпаган мыйзамсыз же негизсиз соттук чечимди кайра кароо максатында кылмыш ишти кайра баштоонун негиздеринин тизмесин кыскартуу, соттук актылардын адилеттүүлүгүн камсыз кылууну жана жарандардын укуктарын жана мыйзамдуу кызыкчылыктарын сот тарабынан калыбына келтирүүнү мүмкүн эмес кылат деп белгилөөдө.

Жогоруда баяндалгандын негизинде, кайрылуу субъекти талашылып жаткан ченемди Кыргыз Республикасынын Конституциясына карама-каршы келет деп таанууну суранууда.

Кыргыз Республиксынын Конституциялык сотунун 2023-жылдын 30-июнундагы аныктамасы менен С.А. Матцаковдун Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 432-беренесин Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 58-беренесинин 4-бөлүгүнө, 61-беренесинин 1-бөлүгүнө ылайык келүүсүн текшерүү жөнүндө кайрылуусу өндүрүшкө кабыл алынды.