Пресс-релиздер
10.11.2023
2023-жылдын 9-ноябрында Кыргыз Республикасынын Конституциялык соту Кыргыз Республикасынын Үйбүлө кодексинин 63-беренесинин 2-бөлүгүнүн айрым ченемдик жоболорунун жана “Жарандык абалдын актылары жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 30-беренесинин 3-бөлүгүнүн экинчи абзацынын конституциялуулугун текшерүү жөнүндө иш боюнча 2023-жылдын 30-июнундагы өзүнүн Чечимин кайра карап чыкты жана ага матроним (энесинин аты) институтун киргизүү зарылдыгын алып салган өзгөртүүлөрдү киргизди.
Мурда кабыл алынган Чечимге ылайык, турмуштук трагедияларды башынан өткөргөн жана психологиялык же дене боюнун травмасын алган, же сот актысы менен тастыкталган алардын жашоосундагы атасынын ролуна байланыштуу башка терс турмуштук тажрыйбасы бар, ушул себептен улам өзүнүн толук ысмынын элементи катары эркектин атын кабыл албаган адамдарга энесинин атын пайдалануу мүмкүнчүлүгүн берүү болжолдонгон, бул учурда мындай укукту алар толук аракетке жөндөмдүүлүккө, башкача айтканда 18 жашка чыкканда гана берүү болжолдонгон.
Мында Конституциялык соттун Чечиминде Кыргызстан СССРдин курамында болгон мезгилде киргизилген жана өз атын, фамилиясын жана атасынын атын камтыган ат коюу модели гана козголгон. Ал эми кыргыздын улуттук каада-салты боюнча («уулу, кызы, тегин» дегенди көрсөтүү менен) ат коюунун тартиби такыр каралган эмес, бул туурасында Чечимдин өзүндө белгиленген.
Бирок, соттун мындай позициясы калктын басымдуу бөлүгү тарабынан матроним институтун жалпысынан кыргыздын адеп-ахлактык принциптерине, баалуулуктарына жана салттарына кол салган терс көрүнүш катары кабыл алгандыгына байланыштуу коомчулукта чоң резонанс жараткан.
Түзүлгөн жагдайларды эске алуу менен Конституциялык соттун төрагасы Э.Ж. Осконбаев 2023-жылдын 11-октябрында Конституциялык соттун кароосуна 2023-жылдын 30-июнундагы Конституциялык соттун Чечимин матроним институтун киргизүү бөлүгүн кайра кароо жөнүндө сунуштамасын киргизген.
Конституциялык сот, Конституциянын ченемдеринин конституциялык-укуктук маанисин аныкт...
01.11.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 27-сентябрында Кыргыз Республикасынын Жарандык процесстик кодексинин (мындан ары – Жарандык процесстик кодекс) 222-беренесинин 6-пунктунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карады.
Конституциялык соттун чечими менен Жарандык процесстик кодекстин 222-беренесинин 6-пункту Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 24-беренесинин 2-бөлүгүнө, 56-беренесинин 2-бөлүгүнө, 61-беренесинин 1, 2-бөлүктөрүнө өзү жок кезде ишти териштирүү жөнүндө өтүнбөгөн доогер сотко жүйөлүү себептерсиз бир жолу келбесе, сот арызды кароосуз калтырууга жол берилген өлчөмдө карама-каршы келет деп табылган.
Конституциялык көзөмөл органы өзүнүн укуктук позициясын негиздеп, Чечимде сот адилеттигинин жеткиликтүүлүгү сотко кайрылуу мүмкүнчүлүгүн гана билдирбестен, ошондой эле акыркы натыйжага жетүү үчүн бардык соттук жол-жоболор негизсиз тоскоолдуктарды камтыбастан, процесстин катышуучуларынын инсандыгына жана соттук териштирүү процессинин предметинин мүнөзүнө карабастан бардыгына бирдей мүмкүнчүлүктөр берилип, ар бир адамдын иши сот тарабынан биротоло чечилишине жетишүү ниетинин ишке ашуусун билдирээрин белгилеген.
Каралып жаткан маселенин контекстинде мыйзам чыгаруучу сот адилеттигинин кызыкчылыктарын коргоо, анын ичинде соттук иштерди созудуктурууну болтурбоо боюнча процесстик чараларды киргизүүдө, алардын акылга сыярдуулугуна жана өлчөмдөш болушуна, теңдештик принцибинин, ошондой эле жарандардын сот адилеттигине жетүү укугунун артыкчылыктыгына жана анын ишинин сот тарабынан биротоло чечилишине таянууга милдеттүү.
Жарандык процессте доогер менен жоопкердин ролу өзүнүн мүнөзү боюнча ар түрдүү болуп саналат, ал эми алардын жүрүм-турумдук компоненти иштин предметине жана конкреттүү жагдайларына жараша болот. Буга карабастан, доогер үчүн да, жоопкер үчүн да соттук жол-жоболор алардын кызыкчылыктарын коргоонун процесстик каражаттарына жана адилеттүү соттук териштирүүгө болгон укуктарынын сот алдындагы эквиваленттүүлүгүнүн постулатына негизделиши керек.
Сот өзүнүн жогорку милдетин т...
15.07.2023
2023-жылдын 30-июнунда Конституциялык сот Үйбүлө кодексинин (63-берененин 2-бөлүгү) жана «Жарандык абалдын актылары жөнүндө» Мыйзамдын (30-берененин 1-бөлүгүнүн экинчи абзацы, 3-бөлүгүнүн экинчи абзацы) айрым ченемдик жоболорунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө иш боюнча чечимдин резолюциялык бөлүгүн угузган.
(more…) 14.07.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 12-июлунда “Согуштун, Куралдуу Күчтөрдүн ардагерлери жана оруктагы эмгекчилер жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 17-беренесинин 1-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыкты жана талашылып жаткан ченем Конституцияга карама-каршы келбейт деп тааныды.
Конституциялык контролдоо органы өз чечиминде Конституция социалдык мамлекеттин максаттарына ылайык жарандардын социалдык жактан корголбогон категорияларына, анын ичинде согуштун ардагерлерине пенсия, жөлөк пул жана башка социалдык коргоо жана колдоо чаралары түрүндө кепилдиктерди берүү менен колдоо көрсөтөөрүн белгиледи.
(more…) 13.07.2023
2023-жылдын 12-июлунда саат 17:49да 24.KG басылмасы “Энесинин аты (матчество) боюнча чатак басылбайт. Конституциялык сотто УКМКнын башчысына жооп берди” деген аталыштагы жаңылыкты таратты, анда басылма “Facebook” жана “Instagram” социалдык түйүндөрүнүн колдонуучусу Кыргыз Республикасынын Конституциялык сотунун пресс-катчысы болгон Жылдыз Жороеванын жеке баракчасынан анын билдирүүсүн жарыялаган.
Ушуга байланыштуу Конституциялык сот “Кыргыз Республикасынын Конституциялык соту жөнүндө” Кыргыз Республикасынын конституциялык Мыйзамынын 5-беренесине ылайык, Конституциялык сот тогуз судьядан: төрагадан, төраганын орун басарынан жана жети судьядан тураарын эскертет. Ошентип, Конституциялык сот коллегиалдуу орган болуп саналат, анын позициясын соттун төрагасы же анын тапшырмасы боюнча судьялардын бири гана билдире алат.
(more…) 12.07.2023
Конституциялык соттун Чечиминде белгиленгендей, Конституциянын жарандарга мамлекеттик жана муниципалдык кызматтарга кирүүдө бирдей мүмкүнчүлүктөрдү кепилдеген жоболоруна карабастан, Негизги Мыйзам мамлекет тарабынан коомдун алдында аткарып жаткан милдеттердин өтө маанилүүлүгүн атайын белгилейт жана ушуга байланыштуу бул кызматтардын жогорку деңгээлин кармап туруу максатында жарандар үчүн атайын талаптарды жана чектөөлөрдү киргизүүгө жол берет. Алар кызматка кирүүгө, өтөөгө жана кызматты токтотууга байланышкан мамлекеттик жана муниципалдык кызматкерлердин укуктук статусун регламентациялаган дээрлик бардык аспектилерине тиешелүү. Мамлекеттик жана муниципалдык кызматтар мамлекеттин социалдык-маданий жана административдик-саясий турмушунда, экономиканы жана коомдун башка бардык чөйрөлөрүн башкарууда маанилүү ролду ойнойт жана өз кызматчыларынан жогорку кесипкөйлүктү, компетенттүүлүктү, мамлекеттин кызыкчылыгында кызматтык милдеттерин толук жана сапаттуу аткаруу үчүн зарыл болгон жоопкерчиликти, тийиштүү даярдыкты, билимдерди жана көндүмдөрдү талап кылат. Ушуга байланыштуу мыйзам чыгаруучу атайын укуктук жөнгө салуу аркылуу мамлекеттик жана муниципалдык кызматтарга кирүүчү жарандар үчүн милдеттердин өзгөчөлүктөрүн, аларды уюштуруунун жана иштөө принциптерин эске алуу менен өзгөчө талаптарды жана чектөөлөрдү аныктоого укуктуу.
(more…... 03.07.2023
2023-жылдын 30-июнунда Конституциялык сот Үйбүлө кодексинин (63-берененин 2-бөлүгү) жана «Жарандык абалдын актылары жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын (30-берененин 1-бөлүгүнүн экинчи абзацы, 3-бөлүгүнүн экинчи абзацы) айрым ченемдик жоболорунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыгып, аларды Кыргыз Республикасынын Конституциясына карама-каршы келбейт деп тааныды.
Кайрылуунун маңызы боюнча арыз ээси, энеге баласына атасынын атынын ордуна өз атын берүү, башкача айтканда энесинин атын колдонуу мүмкүнчүлүгүн берүүнү суранган.
Конституциялык сот ишти сот отурумунда карап, төмөнкүдөй жыйынтыктарга келди.
Жалпысынан биздин мыйзамдарыбызда кыргыздын улуттук каада-салттары боюнча, ошондой эле өз атын, фамилиясын жана атасынын атын караган советтик калыптанып калган ат коюу системасы боюнча ат коюу мүмкүнчүлүгү каралган.
Кыргыздын улуттук каада-салты боюнча ат коюунун тартиби («уулу, кызы, тегин» деген жазуу менен) өзгөрүүсүз калганын белгилей кетүү зарыл.
Ошону менен бирге советтик система боюнча ата-эненин, анын ичинде эненин балага фамилиясын, атын жана атасынын атын берүү укугу баланын эң маанилүү кызыкчылыктарын көздөп анын өсүү, жагымдуу шарттагы социалдык чөйрөдө калыптануу укугу менен түздөн-түз байланышта турат.
Ушуга байланыштуу баланын укуктары ата-эненин укуктарына караганда артыкчылыктуу мааниге ээ жана мамлекеттин өзгөчө коргоосунда турат. Ал эми салттуу коомдо баланын өзүнүн энесинин атында болушу ага карата кемсинттүү жана кодулоонун ар кандай түрүнүн колдонулушуна алып келиши мүмкүн болгондуктан, арыз ээсинин өтүнүчү канааттандыруусуз калтырылды.
Бирок, эрезеге жетип (Кыргыз Республикасынын Граждандык кодексинин 56-статьясына ылайык он сегиз жашка чыкканда), башкача айтканда турмушка объективдүү баа берип жана өз иш-аракеттери үчүн толук жоопкерчиликти алуу жөндөмүнө ээ болуп, тигил же бул себептерден, же болбосо башынан өткөн оор турмуштук трагедиялардан улам өзүнүн толук атынын элементи катары эркектин атын кабыл албаган жаран атасынын же энесинин атын тандоо уку...
30.06.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 14-июнунда Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 35-беренесинин 1-бөлүгүнүн 11-пунктунун, 260-беренесинин 1-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыгып, талашылып жаткан ченемдерди Конституцияга карама-каршы келет деп тааныды.
(more…) 08.06.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 7-июнунда «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 17-беренесинин 2, 3-бөлүктөрүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыкты жана көрсөтүлгөн ченемдерди Конституцияга карама-каршы келбейт деп тааныды.
Конституциялык сот талашылып жаткан ченемдер басмырлоо менен бирдейлештирилбейт, анткени алар колдонуудагы укуктук жөнгө салуу системасында өзүнүн мааниси жана багытталышы боюнча коммерциялык эмес уюмдардын ишинин ачыктыгын камсыз кылууга багытталган, конституциялык талап менен шартталган жана Конституциянын 24-беренесинин 1, 2-бөлүктөрүнө карама-каршы келбейт деген тыянакка келди.
Ошондой болсо да, мыйзам чыгаруучу коомдук бирикмелердин бардык түрлөрүнө карата финансылык отчеттуулуктун талаптарын белгилөөдө аларга бирдей шарттарды камсыз кыла турган бирдей мамилени жана укуктук режимди карманууга тийиш. Ушуга байланыштуу Конституциялык сот көрсөтүлгөн милдеттенмени бирдей коомдук мамилелердин субъекттерине карата акылга сыярлыктын жана бирдей мамиле кылуу принцибинин талаптарына ылайык келтирүү зарылдыгын белгилейт.
Ошондой эле чечимде адистештирилген экспертизаларды бирдиктүү стандарттардын жана объективдүү фактыларга таянуу менен тутумдук мамиленин негизинде жүргүзүлүүсү, коюлган суроолорго негизделген жооптордун камтылуусу, болжолдуу баалоолордун тереңдиги, изилдөөлөрдүн толуктугу жана кылдаттыгы чагылдырылышы үчүн учурдагы адистештирилген экспертизалардын системасын кайра карап чыгуу зарылдыгы белгиленди.
25.05.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 23-майында “Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин Регламенти жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 138-беренесинин 1-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карады.
(more…) 04.05.2023
2023-жылдын 1-мартында Конституциялык сот К.О. Табалдиеванын кызыкчылыгын көздөгөн К.М. Матсаковдун кайрылуусуна байланыштуу Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 403-беренесинин 4-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыкты.
(more…) 19.04.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 19-апрелинде Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 44-беренесинин 2-бөлүгүн расмий чечмелеп берүү жөнүндө Министрлер Кабинетинин кайрылуусун карады.
(more…) 13.04.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 29-мартында Ж. Шараповдун, С.А. Матцаковдун, Е.А. Рамазанованын жана Н.Б. Байышовдун кайрылуулары боюнча Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексинин 80-беренесинин 5-бөлүгүнүн, 95-беренесинин, “Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексин, Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексин, Кыргыз Республикасынын Укук бузуулар жөнүндө кодексин колдонууга киргизүү жана Кыргыз Республикасынын айрым мыйзам актыларына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө” 2021-жылдын 28-октябрындагы № 126 Мыйзамдын конституциялуулугу жөнүндө ишти караган.
(more…) 25.03.2023
Конституциялык сот 2023-жылдын 18-январында Н.А. Алиеванын жана А.М. Осмоналиеванын кайрылуусуна байланыштуу Кыргыз Республикасынын Жарандык процесстик кодексинин 216-беренесинин 7-пунктунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыкты.
(more…) 22.02.2023
2022-жылдын 28-декабрында Конституциялык сот судья Жыпар Жумадиловна Сабырованын Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексинин 178-беренесинин конституциялуулугун текшерүү жөнүндө өтүнүчүн карады.
(more…) 12.01.2023
2022-жылдын 30-ноябрында Конституциялык сот «Кыргыз Республикасынын транспорт каражаттарынын айдоочуларынын бирикмеси» Коомдук бирикмесинин кайрылуусуна байланыштуу Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Пленумунун «Жер участокторун берүү жана алып коюу менен байланышкан мамлекеттик органдардын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын чечимдерин, аракеттерин (аракетсиздигин) талашуу тууралуу иштерди кароодо келип чыгуучу кээ бир маселелер жөнүндө» 2018-жылдын 31-майындагы № 13 токтомунун 14-пунктунун «Жер участогуна укукту берүү боюнча комиссиянын чечими сотто талашуунун предмети болушу мүмкүн эмес» деген сөздөр менен баяндалган ченемдик жобосунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыкты.
Конституциялык сот талашылып жаткан ченемдик жобо Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 23-беренесинин 3-бөлүгүнө, 24-беренесинин 2-бөлүгүнө, 61-беренесинин 1-бөлүгүнө карама-каршы келбейт деген тыянакка келди.
Чечимде белгиленгендей, соттук караштуулук тутумунда башкы орунду конституциялык контроль ээлейт, ал укуктук актылар тутумунда Конституциянын юридикалык үстөмдүгүн камсыз кылууга, ошону менен, Баш Мыйзамда бекитилген коомдук жана мамлекеттик түзүлүштүн майтарылбастыгына, инсандын укуктук макамынын туруктуулугуна, укуктун бардык субъектилери тарабынан конституциялык талаптардын кыйшаюусуз аткарылышына жетүүгө багытталган. Биринчи кезекте ченемдик-укуктук мүнөзгө ээ болгон бардык актылардын Конституцияга иерархиялык кошо баш ийүүсүн камсыз кылууга багытталган өзгөчө контролдук функция, конституциялык контролдун чектерин аныктоо боюнча Конституциялык соттун көз карашы акыркы болуп саналат жана мыйзам чыгаруу чөйрөсүн бүтүндөй камтууга тийиш жана мыйзамдардагы аныктамаларга көз каранды болушу мүмкүн эмес. Башкача айтканда, конституциялык контролдун табияты анын ченем жаратуунун бардык тармагында мыйзамдуулуктун негизги гаранты катары иштешин шарттайт, ал ченем жаратуучу органдардын иши менен чектелбеген, адамдардын чектелбеген чөйрөсүнө жана бир нече жолу колдонууга эсептелген, жалпыга милдеттүү жү...
23.12.2022
Конституциялык сот 2022-жылдын 21-декабрында Даниэль Жеңишбекович Акматовдун жана Дастан Далабайевич Бекешевдин кайрылуусуна байланыштуу Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2017-жылдын 23-июнундагы №407 токтому менен бекитилген Транспорт каражаттарын, түзүлүштөрдү жана жабдууларды, ошондой эле аларга карата менчик укуктарын мамлекеттик каттоо, кайра каттоо Эрежелеринин 541-пунктунун конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карады.
Конституциялык сот талашылып жаткан ченем КР Конституциясынын 15-беренесинин 1 жана 2-бөлүгүнө, 23-беренесинин 3-бөлүгүнө, 24-беренесинин 1 жана 2-бөлүктөрүнө, 40, 41-беренелерине карама-каршы келбейт деген тыянакка келди.
Конституциялык контролдоо органы өз чечиминде транспорттук каражаттарды өтө коркунуч келтирген булактардын катарына киргизүү алар үчүн өзгөчө укуктук режимди, анын ичинде мындай транспорт каражаттарынын бардык ээлери үчүн аларды пайдаланууга уруксат берүүнүн өзгөчө эрежелерин орнотууну шарттай тургандыгын белгилеген. Демек, калктын коопсуздугун, өмүрүн жана ден соолугун коргоону камсыз кылган мындай талаптарды жана эрежелерди орнотуу басмырлоочу катары эсептелиши мүмкүн эмес.
Өлкөдө белгиленген жолдун оң жагы менен жүрүүсүнө карама-каршы транспорт каражатынын рулдук башкаруусу жүрүү багытына карата оң тарабында жайгашкандыктан, ал өтө кооптуу булак гана болбостон, аны пайдаланууда жол кыймылынын коопсуздугуна да коркунучту күчөтөт.
Ошондуктан мыйзам чыгаруучу рулдук башкаруусу оң тарабында жайгашкан транспорт каражаттарын каттоо, пайдаланууга жол берүү үчүн алып кирүүгө тыюу салууну киргизип жатып, аны аталган транспорт түрүнүн конструкциясынын түзүмдүк бөлүктөрүнө, анын ичинде кузовго да тыюу жайылтылаарын божомолдогон.
Бул кандай гана автоунаа болбосун кузов анын маанилүү түзүмдүк компоненттеринин бири болгон жагдай менен байланыштуу. Ага көбүнчө транспорттук каражаттын массасы, башкаруусу жана коопсуздугу көз каранды. Мындан тышкары, ал катталууга тийиш болгон уникалдуу идентификаторго (кузовдун сериясы, номери жана жеке бөлүктүн коду) ээ жана...
24.11.2022
2022-жылдын 26-октябрында Конституциялык сот А.Ж. Айтбаеванын, Омуркул уулу Уландын Укук бузуулар жөнүндө кодекстин камакка алуу жөнүндө соттун токтому чыгарылгандан кийин токтоосуз аткарылаарын белгилеген 566-беренесинин биринчи абзацынын конституциялуулугун текшерүү жөнүндө кайрылуусу боюнча ишти карап чыкты.
(more…) 23.09.2022
Конституциялык сот: жабырлануучуга жазык процессинин калган катышуучулары менен бирдей эле тергөө судьясынын токтомуна апелляциялык тартипте даттануу укугу берилди
2022-жылдын 21-сентябрында Конституциялык сот А.С. Турдубаевдин жана анын кызыкчылыгындагы Н.Т. Эгетаевдин, М.М. Жорокуловдун кайрылуусуна байланыштуу Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза процессуалдык кодексинин 397-беренесинин 4-бѳлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө ишти карап чыкты.
(more…) 07.07.2022
